ΕΔΕΣΣΑ-ΜΕ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Σήμα-κατατεθέν της Εδεσσας και άρρηκτα συνδεδεμένοι με την ιστορία της πόλης είναι οι καταρράκτες, ο οποίοι βρίσκονται στο ομώνυμο πάρκο που διασχίζει ο Εδεσσαίος ποταμός. Κατηφορίζοντας τον φαρδύ πλακόστρωτο δρόμο του πάρκου, ο θόρυβος από την πτώση του νερού ολοένα και δυναμώνει. 

Η Εδεσσα είναι χτισμένη στο «φρύδι» ενός βράχου και έχει θέα στον κάμπο και τις βόρειες πλαγιές του Βερμίου.

Η πρώτη εικόνα που αντικρίζετε είναι και η πιο εντυπωσιακή, καθώς ο μεγαλύτερος καταρράκτης, ο Κάρανος, πέφτει από ύψος 70 μέτρων ανασηκώνοντας ένα πυκνό σύννεφο από μυριάδες μικρά σταγονίδια που δροσίζουν την ατμόσφαιρα.

Τα νερά του καταρράκτη δεν έχουν σταθερή ροή. Αλλες φορές είναι περισσότερα και άλλες λιγότερα, ενώ κάποια βράδια σταματούν να τρέχουν αφού η ροή τους ελέγχεται από τον υδροηλεκτρικό σταθμό της ΔΕΗ στον Αγρα.

Τα μονίμως βρεγμένα και γλιστερά σκαλιά οδηγούν κάτω από τα νερά του καταρράκτη, όπου υπάρχει ένα μικρό σπήλαιο. Συνεχίζοντας τον δρόμο του πάρκου φτάνετε λίγο πιο κάτω σε έναν μικρότερο διπλό καταρράκτη. Παλιότερα υπήρχαν 11 καταρράκτες, όμως σήμερα έχουν απομείνει 7 και μόνο 2, ορατοί και προσεγγίσιμοι. 

Οι εντυπωσιακοί καταρράκτες δημιουργήθηκαν τον 14ο αιώνα έπειτα από ένα ισχυρό φυσικό φαινόμενο.

Οι καταρράκτες δημιουργήθηκαν τον 14ο αιώνα, όταν μετά κάποιο καιρικό ή γεωλογικό φαινόμενο (πιθανότατα σεισμό) άνοιξαν ρήγματα στον βράχο και απελευθερώθηκαν τα νερά του ποταμού που συγκρατούσε η λίμνη, που υπήρχε στα δυτικά της πόλης. Μέχρι την Κατοχή εδώ βρίσκονταν τα χριστιανικά νεκροταφεία της πόλης. Το καλοκαίρι του 1942 οι Γερμανοί μετέφεραν τα νεκροταφεία και δημιούργησαν εδώ μια ενδιαφέρουσα και προσεγμένη ανάπλαση του χώρου, φτιάχνοντας δύο πισίνες για τους στρατιώτες, παρτέρια, ζαρντινιέρες, δενδροφυτεύσεις κ.ά.

Το πάρκο και το υπαίθριο μουσείο νερού

Μετά το τέλος του πολέμου το πάρκο πέρασε στον δήμο, ο οποίος φρόντισε για τον καλλωπισμό του και την κατασκευή υποδομών ώστε να γίνει επισκέψιμο. Τη δεκαετία του ΄60 η απόφαση της ΔΕΗ να καταστρέψει το πάρκο και να δημιουργήσει μία ακόμη λίμνη για μεγαλύτερη παραγωγή ενέργειας πυροδότησε μια πρωτοφανή κινητοποίηση των κατοίκων. 

Οι αναστη­λωμένοι νερόμυλοι θα σας ταξιδέψουν στην εποχή που το νερό ήταν η κινητήριος δύναμη μιας ακμάζουσας βιομη­χανίας.

Μετά την έντονη διαμαρτυρία τους, αλλά και δεκάδες άρθρα του Εδεσσαίου δημοσιογράφου Σόλωνα Γρηγοριάδη στην εφημερίδα «Ακρόπολη» η κυβέρνηση Καραμανλή υπαναχώρησε κι έτσι το πάρκο και ο καταρράκτης γλίτωσαν.

Τα νερά του ποταμού Εδεσσαίου (παλιότερα ονομαζόταν Βόδας) ήταν για πολλά χρόνια πηγή ζωής για την πόλη και τις βιομηχανίες της. Από τα τέλη του 19ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται η υδροκίνητη βιομηχανία και κατασκευάστηκαν τα πρώτα κλωστοϋφαντουργεία δίπλα στους καταρράκτες. 

Ο μεγάλος καταρράκτης της Εδεσσας είναι ένα από τα πιο πολυφωτογραφημένα τοπία της Ελλάδας.

Από το 1920 μέχρι τις αρχές του Β' Παγκόσμιου Πολέμου η βιομηχανική ανάπτυξη που στηρίχθηκε στη δύναμη του νερού γνώρισε τέτοια άνθηση ώστε η Εδεσσα ονομάστηκε «Μάντσεστερ της Ανατολής»! Η παρακμή της υδροκίνητης βιομηχανίας ξεκίνησε στο τέλος της δεκαετίας του ‘50 με την κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθμού της ΔΕΗ στον Αγρα. Τα εργοστάσια αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν τα υδάτινα δικαιώματά τους και το 1962 έκλεισαν οριστικά.

Ο πλακόστρωτος δρόμος από το πάρκο καταρρακτών θα σας φέρει στο Υπαίθριο Μουσείο Νερού, όπου ξετυλίγεται ολόκληρη η υδροκίνητη ιστορία της Εδεσσας. Θα περπατήσετε σε καλντερίμια ανάμεσα σε αναστηλωμένα βιομηχανικά κτίρια, κανάλια με τρεχούμενο νερό, γρανάζια, ιμάντες και τεράστιες μηχανές. 

Το σχέδιο για την αναστήλωση και αποκατάσταση των σπιτιών στο Βαρόσι βραβεύθηκε πρώτο ανάμεσα σε πολλά άλλα. Ο λόγος, προφανής!

Ξεχωρίζουν ο αλευρόμυλος του Σαλαμπάση και το σησαμοτριβείο του Γιαννάκη, όπου φιλοξενείται ένα ενδιαφέρον ενυδρείο με ψάρια του γλυκού νερού, φίδια, νεροχελώνες, χέλια, καβούρια έως και κροκόδειλοι!

FAST INFO

ΔΡΑΣΤΗ­ΡΙΟΤΗΤΕΣ

Υπάρχουν αρκετές επιλογές για δραστηριότητες στην πόλη της Εδεσσας. Μπορείτε να κάνετε ράφτινγκ στον Εδεσσαίο, βόλτες με άλογα στην αρχαία πόλη και τους καταρράκτες, γύρο της πόλης με ποδήλατο, πεζοπορία στο δάσος της Γαβαλιώτισσας και τον λόφο «606», μέχρι και πτήσεις με παραπέντε από τον Ψηλό Βράχο. (Πληροφορίες: Πάρκο Καταρρακτών, τηλ. 23810 20300).

Τεχνίτης κατά τη συντήρηση των πολύπλοκων μηχανών του κανναβουργείου, που έχουν να λειτουργήσουν μισό αιώνα.

Το Βαρόσι και η πόλη

Δίπλα στο Μουσείο Νερού βρίσκεται το Βαρόσι, ένα από τα ομορφότερα τμήματα της πόλης, το οποίο προστατεύεται από το 1983 με ειδικό νόμο. Εδώ βρίσκονται τα ομορφότερα παλιά σπίτια, μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής. Είναι ό,τι απέμεινε από την παλιά Εδεσσα, μετά την πυρπόλησή της από τα γερμανικά στρατεύματα το 1944 επειδή τη θεωρούσαν κέντρο των αντιστασιακών. Το Βαρόσι ήταν ο ένας από τους τρεις χριστιανικούς μαχαλάδες της πόλης κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. 

Η περίφημη κεντρική οδός με τους κίονες που διέσχιζε την αρχαία Εδεσσα.

Το 1992 ολοκληρώθηκε η μελέτη για την ανάπλαση και αποκατάσταση των σπιτιών, η οποία βραβεύθηκε πρώτη ανάμεσα σε 1.282 από ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ενωση. Αξίζει να κάνετε τη βόλτα στα στενά δρομάκια για να δείτε τα παλιά σπίτια και αρχοντικά της γειτονιάς καθώς και τις ενδιαφέρουσες εκκλησίες της. Ξεχωρίζει η βυζαντινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, χτισμένη τον 14ο αιώνα, με ενδιαφέρουσες αγιογραφίες του 1380 και κάποιες νεότερες του 17ου αιώνα.

Είναι ξυλόστεγη, βασιλικού ρυθμού, χτισμένη στη θέση αρχαίου ναού (πιθανόν του Υψίστου Δία) γι΄ αυτό και διαθέτει αρκετά τμήματα από αρχαία δομικά υλικά, όπως τα κιονόκρανα. Ηταν η Μητρόπολη της Εδεσσας μέχρι το 1955 και πριν από την Τουρκοκρατία ήταν αφιερωμένη στην Αγία Σοφία, αλλά πήρε το σημερινό της όνομα τον 17ο αιώνα για να μη μετατραπεί σε τζαμί, όπως προέβλεπε το διάταγμα του σουλτάνου για κάθε εκκλησία που λεγόταν Αγία Σοφία.

Λίγο μακρύτερα υπάρχει άλλη μια βυζαντινή εκκλησία, των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Χτίστηκε και αυτή κατά τον 14ο αιώνα και έχει λίγες ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες της περιόδου 1375-1385. Πλάι της βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο της Εδεσσας, που στεγάζεται σε διώροφο κτίριο του 1932 και είναι δωρεά της οικογένειας Σιβένα. Στο μουσείο φιλοξενούνται σημαντικά εκθέματα που περιγράφουν τη ζωή των κατοίκων από τον προηγούμενο αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1950, καθώς και μια ενδιαφέρουσα συλλογή εκκλησιαστικών βιβλίων, από τα οποία ξεχωρίζει μια Παλαιά Διαθήκη του 1753.

Στον περίβολο της Μητρόπολης θα δείτε το Παρθεναγωγείο. Πρόκειται για ένα ισόγειο κτίριο, με νεοκλασικές επιδράσεις κτισμένο από το 1872 έως το 1877. Σήμερα λειτουργεί ως αίθουσα τέχνης και φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις διαφόρων καλλιτεχνών. Τη νέα πόλη διατρέχει ο Εδεσσαίος ποταμός γι΄ αυτό και είναι γεμάτη από γεφύρια (υπάρχουν 47 γεφύρια), με παλαιότερο το τούρκικο γεφύρι στο Κιούπρι, στα δυτικά της πόλης.

Στο κέντρο αναζητήστε το Ρολόι της πόλης που βρίσκεται καλά κρυμμένο πίσω από τις ψηλές πολυκατοικίες. Είναι ένα ψηλό κτίσμα από πωρόλιθο, το οποίο κατασκευάστηκε το 1900, όμως λειτούργησε στις 18 Οκτωβρίου του 1912, ημέρα απελευθέρωσης της Εδεσσας. Αξίζει επίσης να αναζητήσετε το Γενί Τζαμί, χτισμένο το 1904, που κάποτε λειτουργούσε ως μουσείο με αρχαιολογικά ευρήματα.

Ενα ακόμη όμορφο τμήμα της πόλης είναι τα «καταρρακτάκια», σημείο συνάντησης της νεολαίας, καθώς εδώ βρίσκονται συγκεντρωμένα όλα τα μπαράκια.